თარგმანის ხელოვნება საშუალებას აძლევს ხალხს გაეცნონ ავტორთა ნამუშევრებს, რომლებიც წერენ მსოფლიოს თითქმის ყველა ენაზე, ამ ენათა შესწავლის გარეშე. მაგრამ ყველას, ვინც თარგმანში კითხულობს შექსპირს ან გოეთეს, სტენდალს ან კოელიოს, არ ფიქრობს, თუ რამდენად ნათარგმნია ეს თარგმანი ავტორის გამოსვლის თავისებურებებს.
პროზაული თარგმანის მახასიათებლები
პროზაული ნაწარმოებების თარგმნით, სიტუაცია უფრო მარტივია, თუმცა აქაც დახვეწილობებია. მოგონილი მეტყველება, როგორც მოგეხსენებათ, განსხვავდება ჩვეულებრივი სასაუბრო ან თუნდაც ლიტერატურული სიტყვისგან. თითოეული ავტორი, ქმნის ხელოვნების ნიმუშს, იყენებს ენას, როგორც ინსტრუმენტს, რომელიც საშუალებას აძლევს მას ყველაზე ზუსტად, ნათლად და ფიგურალურად გამოხატოს თავისი იდეები.
რა თქმა უნდა, პროზაულ ნაწარმოებებში მთავარია მნიშვნელობა, მაგრამ ასევე მნიშვნელოვანია ამ მნიშვნელობის გადმოცემა. თითოეული ავტორი იყენებს თავის საშუალებებს: პოულობს ნათელ უჩვეულო სურათებს, ამრავალფეროვნებს გმირების მეტყველებას და ავტორის რეპლიკებს მშობლიური ენის იდიომებით, პირდაპირ ან არაპირდაპირ ეხება მკითხველისთვის თანამემამულის ისტორიულ და კულტურულ რეალობას, მაგრამ უცხოელისთვის არც თუ ისე გასაგებია.
მთარგმნელის ამოცანაა არა მხოლოდ ავტორის ტექსტის სწორად თარგმნა, არამედ მკითხველისთვის ნაწარმოების ატმოსფეროს გადმოცემა, რაც შეიძლება ნათლად გააცნობიეროს ის რეალობები, რასაც ავტორი აღწერს ან მხოლოდ ახსენებს. ამისათვის ზოგჯერ საჭიროა ახსნა-განმარტებები, რომლებიც ავტორმა არ მოგვაწოდა, შენიშვნებში, შეცვალოს მკითხველისთვის ბუნდოვანი იდიომები და ფრაზეოლოგიური ერთეულები, რომლებიც ამოღებულია მათი მშობლიური ენიდან, რათა გაითვალისწინონ ავტორის თავისებურებები ფრაზებისა და წინადადებების აგება. მხოლოდ ამ შემთხვევაში თარგმანს შეეძლება ასახავდეს არა მხოლოდ ავტორის ჩანაფიქრს, არამედ მისი სტილის თავისებურებებს. და, რა თქმა უნდა, კარგ თარჯიმანს ძალუძს მთლიანად "დაითხოვოს" ავტორი, გახდეს ერთი წუთით, რათა შექმნას ნამდვილად ღირსეული ლიტერატურული თარგმანი.
პოეტური თარგმანის თავისებურებები
ცოტა განსხვავებულია სიტუაცია პოეზიის თარგმანთან დაკავშირებით. თუ პიესებში ან ეპიკურ ნაწარმოებებში მნიშვნელობა კვლავ ინარჩუნებს წამყვან პოზიციას, მაშინ ლირიკაში ლექსებს ავტორი გრძნობების, მისი განწყობის, მდგომარეობისა და სამყაროს აღქმის შესახებ აჩვენებს. ამის სრულად ასახვა გაცილებით რთულია, ვიდრე შინაარსის უბრალოდ გადმოცემა.
ამიტომ, ნებისმიერი პოეტური თარგმანი ყოველთვის არის თარჯიმნის ავტორისეული ნამუშევარი, რადგან მას თავისი გრძნობები მოაქვს მასში და ამის გარეშე ტექსტები მკვდარია და უსარგებლო.
კიდევ ერთი სირთულე, რომლის წინაშეც დგება პოეტური თარგმანის გაკეთება, ორიგინალისა და იდეალურია მისი ძირითადი ხმოვანი სერიის რიტმული ნიმუშის დაცვა. იმის გათვალისწინებით, რომ ავტორისა და მთარგმნელის ენები შეიძლება მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდეს ერთმანეთისგან, ეს შეიძლება იყოს ძალიან რთული, ზოგჯერ შეუძლებელიც.
ასე მაგალითად, ინგლისურ ენას ახასიათებს ერთსიტყვითი და ორსტრიანი სიტყვების სიჭარბე, რუსულ ენაზე კი გრძელი სიტყვები ჭარბობს. ამრიგად, ინგლისურ ენაზე დაწერილი სტროფი შეიცავს უფრო მეტ სიტყვას, ვიდრე მისი ზუსტი თარგმანი რუსულ ენაზე. მაგრამ ეს თარგმანი უნდა "შეესაბამებოდეს" ავტორის ზომას, ხოლო არ კარგავს არც მნიშვნელობას და არც ემოციურ შინაარსს! უფრო მეტიც, კარგი იქნება, თუ შევეცდებით მისი მუსიკალური ჟღერადობის შენარჩუნებას. მხოლოდ ყველაზე გენიალურ თარჯიმნებს შეუძლიათ გაუმკლავდნენ ასეთ ამოცანას, მაგრამ ზოგჯერ ეს მათთვისაც ძალზე მძიმე ხდება.
ამიტომ, ნებაყოფლობით, პოეტური ნაწარმოების თარჯიმანი ქმნის საკუთარ ლექსს, რომელიც”ემყარება” ავტორს, ზოგჯერ ცვლის მას თითქმის ამოუცნობი. შემთხვევითი არ არის, რომ პოეზიის თარგმანები ასე განსხვავდება სხვადასხვა ავტორებისგან. იმისათვის, რომ "ნამდვილი" შექსპირი დავაფასოთ, უმჯობესია, მისი ნამუშევრები ინგლისურად წავიკითხოთ.
