სოციალიზაცია არის პიროვნების სოციალურ გარემოში შესვლის პროცესი, პიროვნების მიერ მის გარემოში ფართოდ გავრცელებული ნორმებისა და ტრადიციების მიღების გზით. როგორც სოციოკულტურული პროცესი, სოციალიზაცია ემყარება პიროვნების შესაძლებლობას, აითვისოს მისი სოციალური გარემოს კულტურული პირობები მთელი ცხოვრების განმავლობაში, ასევე უნდა განხორციელდეს საზოგადოებაში ამ კულტურული პირობების შენარჩუნებით ან მათი შეცვლით.
სოციალიზაციის ცნება და სტრუქტურა
სოციალიზაცია აუცილებელია იმისთვის, რომ ინდივიდმა სრულად მიიღოს მონაწილეობა საზოგადოების ცხოვრებაში. სოციალური ინტერაქციის ნორმების, ყოველდღიური ქცევის მახასიათებლების, იდეოლოგიის, მენტალიტეტის, ზნეობრივი ღირებულებებისა და კულტურული მემკვიდრეობის ათვისება განსაზღვრავს ადამიანის ჩართვას სოციალურ პროცესებში და პიროვნების შემდგომ ფორმირებას საზოგადოებაში.
გამოირჩევა სოციალიზაციის პროცესის ეტაპები:
- ადაპტაცია - საზოგადოების მიერ დაგროვილი გამოცდილების ათვისება, მიბაძვა;
- იდენტიფიკაცია - ინდივიდის თვითგამორკვევის, გამორჩევის სურვილი;
- ინტეგრაცია - ინდივიდის ჩამოყალიბება, როგორც სოციალური პროცესების მონაწილე;
- შრომითი საქმიანობის ეტაპი - მიღებული ცოდნისა და უნარების განხორციელება, გავლენა სოციალურ გარემოზე;
- მშობიარობის შემდგომი საქმიანობის ეტაპი - სოციალური გამოცდილების გადაცემა შემდეგი თაობის წარმომადგენლებისთვის.
სოციალიზაციის, როგორც სოციოკულტურული პროცესის თავისებურებები
პირის ჩართვა სოციალურ ცხოვრებაში ხდება საზოგადოებაში მიღებული ნორმების, ღირებულებებისა და ტრადიციების ათვისების გზით, ე.ი. კულტურის საშუალებით. სოციალიზაცია აყალიბებს პიროვნებას, როგორც საზოგადოების მონაწილე, მათ შორის, როგორც კულტურის მატარებელი და მისი განვითარების ფაქტორი.
სოციოკულტურული პროცესი ხასიათდება ისეთი ფენომენების კომბინაციით, როგორიცაა კულტურული გამოცდილების შენარჩუნების სურვილი და ამ გამოცდილების შეცვლის სურვილი. სოციალიზაცია, როგორც სოციალურ-კულტურული პროცესი, შეიძლება განხორციელდეს როგორც ინდივიდუალური მიზიდულობის გასაღები ტრადიციული კულტურული ღირებულებებისკენ, ასევე ინოვაციის, მოდერნიზაციისა და პროგრესული კულტურული ფორმების სურვილის გასაღები.
სოციალიზაციის შემდგომი შრომითი ეტაპი, კერძოდ, ახალი თაობის გამდიდრება დაგროვილი კულტურული გამოცდილებით, სოციოკულტურული პროცესის ერთ-ერთი ფუნქციაა. ეს ფენომენი საშუალებას აძლევს სოციალურ ჯგუფს შეინარჩუნოს თავისი პირადობა, დაიცვას თავისი ტრადიციები გლობალიზაციის პროცესებისგან.
სოციალიზაციის შრომითი ეტაპი - ინდივიდის გავლენა სოციალურ პროცესებზე - საშუალებას აძლევს სოციალურ-კულტურულ პროცესს არსებობდეს საზოგადოების კულტურის თვითგანვითარებისა და ინოვაციებისკენ სწრაფვის სახით. ასეთი სოციალურ-კულტურული პროცესის დინამიკას უზრუნველყოფს კულტურული ცვლილებების შემდეგი გზები:
- ახალი იდეების განხორციელება, ინოვაციების განვითარება, საზოგადოების მიერ ახალი კულტურული ფორმების დამოუკიდებლად შექმნა;
- სესხის აღების გამოცდილება სხვა სოციალური ჯგუფებისგან;
- დიფუზია - კულტურული ფასეულობებისა და ტრადიციების გავრცელება და გადახლართვა.
