რუკები და კარტოგრაფია საკვანძოა დედამიწის მთლიანი ზედაპირის ზედაპირის შესასწავლად. კაცობრიობამ რუქების წყალობით მოახერხა გეოგრაფიული ინფორმაციის სისტემატიზაცია სხვადასხვა ეპოქის წყაროებიდან. რუკებისა და კარტოგრაფიის შემუშავება კაცობრიობის მთელ ისტორიას თან ახლავს.
უძველესი რუქები
ყველაზე ძველი კარტოგრაფიული მონაცემები აღმოჩენილია კამონიკის მიდამოებში (იტალია), კლდის ნახატების სახით. არქეოლოგებმა ისინი დათარიღეს ბრინჯაოს ხანით. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ახლომდებარე მდინარეებისა და ტყეების ამსახველი სქემატური რუკები გამოჩნდა ჯერ კიდევ ძვ.წ. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ ხალხმა უკვე გააცნობიერა და გააცნობიერა ზედაპირის სქემატური გამოსახულების მნიშვნელობა. ქაღალდზე შემორჩენილი უძველესი რუკაა ტურინის პაპირუსის რუკა, რომელიც გამოფენილია ტურინის ეგვიპტის მუზეუმში. მასზე გამოსახულია მდინარე ნილოსის ერთი გამხმარი შენაკადი - ვადი ჰამამატი. ფაქტია, რომ ამ რეგიონში ძველი ეგვიპტელები მოიპოვებდნენ ოქროს, სპილენძს, თუნუქსა და ქვას. ძნელი იყო ამ ტვირთების მიწოდება სახმელეთო გზით ქვეყნის ჩრდილოეთით, ამიტომ მათი ტრანსპორტირება ხდებოდა მდინარის კომუნიკაციების გამოყენებით. გასაკვირია, რომ ამ რუკაზე, მდინარის აღწერის გარდა, სქემატურად იყო ნაჩვენები მდინარის ჭალის მახლობლად მდებარე გარკვეული სასარგებლო რესურსების არსებობის ადგილები.
კარტოგრაფიის კიდევ ერთი ნიმუშია თიხით გამოსახული მსოფლიოს ბაბილონური რუკა. ეს გამოფენა ლონდონის ბრიტანეთის მუზეუმში გამოიფინა.
ძველი ბერძნული კარტოგრაფია
ისეთი ძველი ბერძენი ფილოსოფოსების სამეცნიერო შრომები, როგორებიც არიან ერატოსთენი, ჰიპარქოსი, კლავდიუს პტოლემეოსი, ნამდვილი სტიმული გახდა რუკების განვითარების საქმეში. პირველად ერატოსთენეს შეეძლო განედებისა და გრძედის გამოსახვა რუკებზე. ჰიპერქემ და კლავდიუს პტოლემეუსმა შექმნეს პირველი სახელმძღვანელო რუკების შესახებ. აღსანიშნავია, რომ მაშინაც ეჭვქვეშ დგება განცხადება დედამიწის ზედაპირის სიბრტყის შესახებ. მაგალითად, ანაქსიმანდრეს სჯეროდა, რომ დედამიწა ცილინდრის ფორმის იყო.
Შუა საუკუნეები. არაბული კარტოგრაფია და კომპასის გაჩენა
ამ ეპოქაში კარტოგრაფიის განვითარებამ შენელდა. იმ დროის ყველა ევროპელი მეცნიერი ცდილობდა დაეჯერებინა, რომ დედამიწას ჯერ კიდევ აქვს ბრტყელი ფორმა. არაბებმა აიღეს პტოლემაიური რუკების შედგენის ტექნიკა, სერიოზულად აუმჯობესეს იგი. მაგალითად, მათ უარი თქვეს გრძედის განსაზღვრაზე მზის სიმაღლეზე, ამის გაკეთება გაცილებით მეტი სიზუსტით ისწავლეს ვარსკვლავური ცის წყალობით. იმ დროს ევროპაში მოვიდა უძველესი ჩინური გამოგონება, კომპასი. ამან აჟიოტაჟი გამოიწვია იმ ეპოქის გეოგრაფებში. გამოჩნდა ეგრეთ წოდებული "პორტოლანები" - ისტორიაში პირველი საზღვაო სქემები, სანაპიროს მონახაზები, რომლებიც საკმაოდ ახლოს არის თანამედროვე რუკებთან.
იმ ეპოქის მსოფლიოს ყველაზე დეტალური რუკა შექმნეს არაბებმა, კერძოდ მოგზაურმა ალ-იდრისიმ.
რენესანსი და თანამედროვეობა
ეს დრო განუყოფლად არის დაკავშირებული იმ ეპოქის დიდ გეოგრაფიულ აღმოჩენებთან. 1492 წელს კოლუმბის მიერ ახალი მატერიკის აღმოჩენამ გაზარდა ინტერესი კარტოგრაფიის მიმართ. 1530 წლისთვის ამერიკის სანაპიროები სრულად იქნა შესწავლილი და რუკების აღწერილი. მანამდე შექმნილი რუკების დაწვრილებით შესწავლამ და ავსტრალიისა და აზიის სანაპიროების აღწერამ გერჰარდ მერკატორისა და აბრაამ ორტელიუსის მიერ 1570 წელს გერმანიაში შექმნა გლობუსის პირველი ატლასი. მათი მუშაობის წყალობით, მიღებული იქნა კარტოგრაფიული მონაცემების ჩვენების ერთიანი სისტემა. მე -18 საუკუნეში საფრანგეთში შესაძლებელი იყო ზღვის დონიდან სიმაღლის გაზომვა, რამაც გამოიწვია პირველი ტოპოგრაფიული რუკების შექმნა.
მე -20 საუკუნე და თანამედროვე კარტოგრაფია
მე -20 საუკუნის მეორე ათწლეულის განმავლობაში კაცობრიობამ მოახერხა დედამიწის მთლიანი ზედაპირის ზუსტად აღწერა. ტოპოგრაფიული კვლევები მთელს მსოფლიოში საუკუნის შუა ხანებამდე გაგრძელდა. რუკების დიდი რაოდენობა გამოიგონეს მათი ცხოვრების სხვადასხვა სფეროში გამოსაყენებლად: ლანდშაფტი, ნავიგაცია, ვარსკვლავური ცის რუკა, ფსკერის ფსკერი და ა.შ.
