სოციალიზაციის, როგორც სოციალური პროცესის მთავარი მახასიათებელია საზოგადოების თვითგანახლება, მისი სულიერი ჩანაცვლება, ე.ი. სოციალური გამოცდილების სხვა თაობებზე უწყვეტი გადაცემა და ამ გამოცდილების მიღება შემდგომი გადასაცემად. სოციალიზაცია აუცილებელია ადამიანისთვის პოზიტიური თანაცხოვრებისა და საზოგადოების სხვა წევრებთან ურთიერთობისთვის და თვითგამორკვევისთვის, როგორც საზოგადოების ნაწილი.
სოციალიზაციის თავისებურებები
სოციალიზაცია გაგებულია, როგორც პიროვნების სოციალურ გარემოში შესვლის პროცესი, პიროვნების მიერ მის გარემოში გავრცელებული ნორმებისა და ტრადიციების მიღების გზით. სოციალიზაცია ემყარება ადამიანის შესაძლებლობას მთელი ცხოვრების განმავლობაში შეითვისოს მისი სოციალური გარემოს კულტურული, მორალური პირობები და დამოკიდებულება, აგრეთვე დამკვიდრდეს საზოგადოებაში საკუთარი თავის, როგორც მთლიანობის ნაწილის ინფორმირებისა და განსაზღვრის გზით.
საკუთარი გარემოს ნორმებისა და ღირებულებების ათვისება განსაზღვრავს პიროვნების წარმატებულ საქმიანობას საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. სოციალიზაცია მოიცავს როგორც ინდივიდის მიერ მიღებული ნორმების მიღების პროცესს, ასევე პიროვნების ახალი იდეების საზოგადოებაში მისი ინტეგრირების პროცესს. ამრიგად, სოციალიზაცია ადამიანისთვის აუცილებელია იმისთვის, რომ ადგილი ჰქონდეს პიროვნებას, ხოლო სოციალიზაცია აუცილებელია საზოგადოებისთვის, რომ იყოს სტაბილური, მთლიან, განვითარებული.
სოციალიზაციის პროცესის ხასიათის ასახსნელად, ფრანგმა სოციოლოგმა პიერ ბურდიემ შემოიტანა ისეთი ცნება, როგორც ჰაბიტუსი - "მეორე ბუნება". ჩვევა არის ადამიანის ქვეცნობიერი მასში დანერგული სოციალური ცხოვრების პრინციპებისა და ნორმების დაცვა. სოციალიზაცია განსაზღვრავს ადამიანში სამყაროს არაცნობიერი აღქმის არსებობას, რაც შეესაბამება მის გარშემო მყოფი საზოგადოების სოციალურ პირობებსა და დამოკიდებულებებს. ჩვევის წყალობით, ადამიანი თავს საზოგადოების ნაწილად გრძნობს და იღებს კმაყოფილებას ინტეგრალური სისტემის კუთვნილებიდან.
სოციალიზაციის ტიპები და ეტაპები
სოციალიზაციის ორი ტიპი არსებობს:
- პირველადი - ხდება ადამიანის ზრდისა და აღზრდის დროს;
- საშუალო - განისაზღვრება, როგორც სექსუალურ, ჩამოყალიბებული პიროვნების ინტეგრაცია სხვადასხვა სოციალურ ჯგუფებში და მათთან ურთიერთობა.
ისინი ასევე განასხვავებენ სოციალიზაციის პირველ და მეორად საფეხურებს: პირველადი დონე არის საგნის კომუნიკაცია და ურთიერთობა ახლო ადამიანების მცირე ჯგუფთან, ე.ი. მშობლებთან, მეგობრებთან, მეზობლებთან, კოლეგებთან; სოციალიზაციის საშუალო დონე არის სუბიექტის ურთიერთქმედება სახელმწიფო სტრუქტურებთან, საზოგადოებრივ ორგანიზაციებთან და ა.შ.
სოციალიზაციის პროცესი რამდენიმე ძირითადი ეტაპისგან შედგება:
- ადაპტაცია - საზოგადოების მიერ დაგროვილი გამოცდილების ათვისება, მიბაძვა;
- იდენტიფიკაცია - ინდივიდის თვითგამორკვევის, გამორჩევის სურვილი;
- ინტეგრაცია - ინდივიდის ჩამოყალიბება, როგორც სოციალური პროცესების მონაწილე;
- შრომითი საქმიანობის ეტაპი - მიღებული ცოდნისა და უნარების განხორციელება, გავლენა სოციალურ გარემოზე;
- დასაქმების შემდგომი საქმიანობის ეტაპი - სოციალური გამოცდილების გადაცემა შემდეგი თაობის წარმომადგენლებისთვის.
